امروز شهادت جانسوزِ "شیخ الاَئمه" است
شناسه خبر: 79827 سرویس: فرهنگی
در چنین روزی در تاریخ ۲۵ شوال سال ۱۴۸ هجری قمری، امام صادق (ع) با توطئه منصور دوانیقی- خلیفه عباسی به شهادت رسیدند.
امام جعفر صادق(ع) در سال ۸۳ هجری قمری در اواخر دوران خلافت عبدالملک مروان متولد شد. مادر امام، "اُمِ فروَه" دخترِ "قاسم بن محمدبن اَبی بکر" است و به لحاظ نسبی امام به حضرت علی (ع) و ابوبکر می‌رسد. دوران امامت ایشان از سال ۱۱۴ هجری قمری در عهد خلافت هشام بن عبدالملک شروع و تا سال ۱۴۸ هجری در دوازدهمین سال خلاف منصور عباسی ادامه داشت. مدفن آن امام بزرگوار قبرستان بقیع است.
با توجه به رشد شیعه در عهد خلافت عباسی، عباسیان نسبت به کنترل امامان حساس‌تر بوده و اصرار بر آوردن ائمه به مرکز حکومت‌شان داشتند. قیام حسنیان به منصور دوانیقی مجال نمی‌داد که بر امام صادق(ع) سخت‌گیری کند، مخصوصاً که امام هم با رعایت اصل تقیه تلاش داشت بهانه‌ای به دست خلیفه عباسی ندهد.
دوران امامت امام صادق(ع)، دوره درگیری امویان و عباسیان بر سر قدرت بود. سال‌هایی نسبتاً طولانی، ابومسلم خراسانی بزرگان اموی را به خود مشغول کرده بود و سفاح در تمام دوران خلافتش مشغول انتقام‌گیری عجیبی از امویان بود. در این دوره کم‌کم ترجمه علوم تمدن‌های مختلف عربی آغاز شد و زمینه برای رشد علوم اسلامی و غیراسلامی فراهم شد. فقه امامیه با تلاش امام صادق(ع) در این دوران تدوین شد و به همین دلیل مذهب شیعه اثنی عشری به مذهب جعفری هم، معروف و مشهور است.
بیشترین تلاش فرهنگی در عهد امام صادق(ع) صورت گرفت و بیشترین شاگرد در بین تمام امامان از آن امام صادق بود. هم‌چنین بیشترین ارتباط با مردم در عهد این امام همام بود و دلیلش این بود که اختناق بعضی دوره‌ها در عصر امام صادق نبود و شیوه تقیه امام و هم شرایط سیاسی عصر ایشان سبب می‌شد، ایشان زندانی نشوند و خدمات فرهنگی قابل ملاحظه‌ای داشته باشند و در سن جوانی هم مسموم نشوند.
با تلاش امام صادق(ع) شیعه از منظر فقهی، کلامی، حدیثی، تفسیری و پرورش متفکران بزرگ رشد زیادی داشت و بیشتر روایاتی که مربوط به تقیه در شیعه مطرح بوده و بر سر زبان‌ها است منقول از امام صادق است.
تربیت بیش از ۴ هزار شاگرد
امام صادق(ع) در طول حیات مبارک خود بیش از ۴ هزار شاگرد را در علوم مختلف تربیت کردند. امام بزرگانی را تربیت کرد که در رشته‌های مختلف علمی درخشیدند. نهضت علمی ایشان دنباله نهضت علمی پدرش بود و مرکز علمی بزرگی را در مدینه پدید آورد. شیخ مفید درباره مقام علمی امام صادق(ع) می‌نویسد "به قدری علوم از آن حضرت نقل شده که زبانزد همه مردم شده و آوازه آن همه‌جا پخش شده است و از هیچ یک از افراد خاندان رسول خدا به اندازه او علم و دانش نقل نشده است."
مرحوم محقق ضمن اشاره به عظمت نهضت علمی امام صادق می‌نویسد در زمان امام صادق به حدی از آن حضرت علوم گوناگون منتشر شد که عقول را حیران کرد.
فقهای بزرگ آن دوران مستقیم یا غیرمستقیم همگی شاگرد آن حضرت بودند. ابوحنیفه نعمان بن ثابت، دو سال در محضر آن حضرت شاگردی کرد.
از شاگردان معروف امام در کلام اسلامی، "هشام بن حَکم" بود. وی در بیان ظرایف استدلال‌های کلامی تیزبین بود و مخالفان را به سختی مغلوب می‌کرد. از شاگردان امام صادق در علوم عقلی، "جابربن حیان ازدی کوفی" بود. جابر از شیمیدانان به نام تمدن اسلامی است و برخی وی را پدر علم شیمی می‌دانند. کتاب‌ها و رساله‌های زیادی منسوب به جابربن حیان بوده و برخی از آن‌ها باقی مانده است.
مبارزه امام صادق(ع) با غالیان
غالیان از خطرناک‌ترین افراد برای مذهب شیعه و شیعیان بودند و احساس خطر از ناحیه آنان در عصر امام زیاد بود. طبیعتاً مبارزه حضرت در بعد فرهنگی می‌توانست تأثیرات انحرافی آنان را به حداقل برساند و این موضوع مدنظر این امامِ همام بود و در دوران طولانی امامت آن حضرت، مبارزات وسیعی از سوی وی بر ضد غالیان صورت گرفت. برخی از مشهورترین غالیان در دوران آن امام همام، ظاهر و از سوی آن حضرت طرد شدند. غالیان از جهل مردم و علاقه شیعیان به ائمه سواستفاده کرده و مباحثی چون الوهیت امام و حلول نور الهی در آنان را مطرح می‌کردند. برخی مواقع فرصت‌طلبی برخی از شیعیان و یا اقدامات مأموران حکومت عباسی برای بدنام کردن شیعیان هم مزید بر علت می‌شد و فرقه‌های کوچک و بزرگ غالی شکل می‌گرفت.
غالیان از عمل به احکام سر باز می‌زدند و به دلیل همین بی‌قیدی باعث بدنامی شیعه می‌شدند. امام صادق اقدامات عملی زیادی برای پیراستن شیعه از خرافات و افراط‌کاری‌های آنان و بری دانستن امامان از خرافات مطرح شده توسط آنان انجام داد.
نحوه شهادت امام صادق(ع)
سرانجام منصورِ دوانیقی- خلیفه سفاک عباسی که به خوبی می‌دانست نور امامت و ولایت امام صادق پایه‌های حکومت او را لرزان می‌کند با توطئه‌ای آن امام همام را مسموم کرد و امام صادق(ع) در روز ۲۵ شوال سال ۱۴۸ هجری در سن ۶۵ سالگی مظلومانه به شهادت رسیدند. بدون شک دوران ۳۴ ساله امامت آن امام همام، سرشار از پویش مذهب شیعه، تربیت شاگردان بسیار و ترویج اسلام ناب محمدی بود.
*منبع
- عباسی، علی اکبر(1393): تاریخ امامان شیعه، انتشارات جهاد دانشگاهی، واحد اصفهان.